گۆڤاری ئاران بۆ زمان و زانستە مرۆڤایەتییەكان

گونجاندنی دیزاینی تەلارە كەلەپورییەكان لەگەڵ ئاووهەوای گەرمیاندا

ئەحمەد تەها عەلی مامۆستا؛ سۆران حمە امین أحمد

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 1-25

https://doi.org/https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-1

پوخته‌

دیزاینی ئاووهەوایی تەلارەكان هاوشێوەی دیزاینی تەلارسازی كەلەپورییە، خەڵكی هەر ناوچەیەك لە ڕێگەی ئەزموون ... زیاتر بخوێنەوە دیزاینی ئاووهەوایی تەلارەكان هاوشێوەی دیزاینی تەلارسازی كەلەپورییە، خەڵكی هەر ناوچەیەك لە ڕێگەی ئەزموون و شارەزاییانەوە ڕێكارەكانی ئەم دیزاینەیان دۆزیوەتەوە، گرنگی ئەوەیە ماوەیەكی زیاتر حەوانەوە دابیندەكات و بەكابردنی ووزە كەمدەكاتەوە. ناسینی ڕێكار و ستراتیجی گونجاندنی تەلارە كەلەپورییەكان لەگەڵ ئاووهەوا گرنگی خۆی هەیە، لەلایەك بیرۆكەی كاریگەر و مایەی جێبەجێكردن دەخاتە پێش چاوی تەلارسازانی نوێ، لەلایەكی تر شارەزایی دانیشتوان دەردەخات لە چۆنێتی گونجاندنی تەلارەكانیان لەگەڵ ئاووهەوای گەرم و نیمچەوشكی گەرمیاندا.سنوری ناوچەی توێژینەوە بریتیە لە ئیدارەی گەرمیان، تێیدا هەندێك لە نموونەی تەلارە كەلەپورییەكانی ناوچەی گەرمیان شرۆڤەكراوە، بە ئامانجی ئەوەی دەریبخەین، چۆن لە كۆندا دانیشتوان تەلارەكانیان لەگەڵ ئاووهەوای گەرم و نیمچەوشكی گەرمیاندا گونجاندووە، گرنگترین ئەو ڕێكارانە چین لە دیزاینی تەلارە كۆنەكانی گەرمیاندا ڕەچاوكراون بۆ ئەوەی خۆیان لە ئاڵنگارییە وەرزییەكان بپارێزن، یان ئەو كەرەستانە چین لە دروستكردنی تەلارە كەلەپورییەكان بەكاریان هێناوە. بە دیراسەی تەلارە كەلەپوریییەكانی هەر هەرێمێكی ئاووهەوایی ڕووندەبێتەوە تەلارە كەلەپورییەكان كتومت لەسەر بنەما ئاووهەواییەكان دیزاینكراون بۆ ئەوپەڕی سودوەرگرتن لە ووزە سروشتییەكان و بەرگری لە سەرما و گەرمای بێزاركەر. ئەم توێژینەوەیە یارمەتیمان دەدات هەندێك لە ڕێكارە كۆنەكانی تەلارسازی بناسینەوە، كە ئەمڕۆ فەرامۆش كراون تاكو لە تەلارە نوێیەكاندا ڕەچاویان بكەین، چون سەرەڕای پێشكەوتنەكان، تەلارسازی نوێ تەواو پێچەوانەی ئاووهەوای گەرمیان دروستدەكرێت. ئەم توێژینەوەیە پاڵپشتی پەرەپێدانی تەلارسازی نوێ لە ناوچەی گەرمیان دەكات، لەسەر بنەمای گونجاندنی دیزاینی تەلارە كەلەپورییەكان لە كۆندا. ئەنجامەكان دەریانخست تەلارە كەلەپورییەكان گرنگیان بە حەوشەی كراوەی بە دیوار حەساركراو، دیواری ئەستوور، ژوور بۆ زستان نشین و هاوین شین، باڵكۆن، بانیچە، سرداب، دیواری ئەستوور، خۆرپارێز، هەیوان و پشت هەیوان، تاقی گەورەی گومەزی هەیوان، میچی گومەزی، كوچەی تەسك و قەیسەری سەرداپۆشراو، بەهارەخەو، كڵاوڕۆشنە، كەرەستەی سروشتی داوە، بۆ سودوەرگرتن لە ووزە سروشتییەكان و خۆگونجاندن لەگەڵ ئاووهەوای گەرمیان.

ڕۆڵی تەکنۆلۆجیای ڕاستی گریمانەیی (VR) لە بوژانەوەی شوێنە مێژووی و کلتورییەکانی ئیدارەی گەرمیان

بنار حسن محمد؛ دیار بکر وهاب

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 26-40

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-2

پوخته‌

بوونی شوێنەوارە مێژووی و کلتورییەکان لەهەر ناوچەیەک دا ڕۆڵی گرنگی هەیە لەناساندن و پێناسەکردنی ئەو ... زیاتر بخوێنەوە بوونی شوێنەوارە مێژووی و کلتورییەکان لەهەر ناوچەیەک دا ڕۆڵی گرنگی هەیە لەناساندن و پێناسەکردنی ئەو ناوچەیە لەڕووی دەرکەوتن، پێشکەوتن، ناساندنی مێژووی ئەو ناوچەیەوە. تەنانەت کلتورو کەلەپووور دەروازەیەکی گرنگن بۆ ئەوەی ناوچەکە بە دەوروبەر بناسێنرێت، بۆیە ناوچەی گەرمیان وەک هەر ناوچەیەکی تر خاوەن چەندین شوێنەواری مێژووی و کلتوری بە نرخن، بە لە بەرچاوگرتنی ئەوەی کە ئەم شوێنەوارە مێژووییانە ڕووبەڕووی مەترسی سروشتی و پەلهاویشتنی چالاکییەکانی مرۆڤ و تێکچوونی ژینگە دەبنەوە، بۆیە تەکنۆلۆژیایی(VR) چارەسەرێکی گشتگیر پێشکەش دەکات بۆ پاراستنی شوێنە مێژووی و کلتورییەکان، لە هەمان کاتدا دەتونرێت لە ڕێگەی ئەم تەکنیکەوە لە هەر شوێنێکی جیهاندا بێت دەتوانرێت بەشێوەی٣٦٠وێنەی ئەو شوێنانە ببیندرێت، زۆرێک لەو شوێنانە بە هۆکاری ژینگەیی، سروشتی، مرۆیی، بوونی هاتووچۆی ئۆتۆمبێل و سەردانیکردنی گەشتیاران توشی دارەمان و لەناوچوون بوون، ناسەقامگیری سیاسی، یان دوورە دەستی شوێنەکان وا دەکات هەندێک شوێن بۆ خەڵک بەردەست نەبێت، بۆیە لەم توێژینەوەیەدا هەوڵدەدرێت زانستی (Virtual Reality) ژینگەی سێ ڕەهەندی (3D) هاوشێوە کراوە کە ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات بە دوای دەورووبەرێکی گریمانەییدا بگەرێت بەشێوەیەک کە کەتوار نزیک بکاتەوە، وەک ئەوەی لە ڕێگەی هەستەکانی بەکارهێنەرانەوە هەستی پێدەکرێت، هەروەها لەم توێژینەوەیە کە دەربارەی بوژانەوەی شوێنەوارە مێژووی و کلتوریەکانی ناوچەی گەرمیانە، سەرەرایی بەکارهێنانی(VR) پەرەپێدانی پلاتفۆرمی گشتگیری(VR) هەروەها زیادکردنی خزمەتگوزار(Google Street View)تایبەت بە پاراستن و بەرزکردنەوەی شوێنە مێژووییە کۆنەکان، چەند لێکەوتەیەکی ئەرێنی بەدوای خۆیاندا دەهێنن گرنگترینیان بریتین لە:١. ئەرشیفی دیجیتاڵی مۆدێلی سێ ڕەهەندی بۆ شوێنە مێژووی و کلتورییەکان بۆ نەوەی داهاتوو دەگوێزێتەوە.٢. پێشکەشکردنی زانستی گریمانەیی (VirtualReality) کە ئەزموونی سەردانیکردنی شوێنەکان بەشێوەی٣٦٠ پلە ڕوون بکاتەوەو بە ئاسانی بگات بە هەموو کەس لە تەوای جیهان.

أثر وتداعيات الحرب العراقية – الايرانية على المواقع الاثرية والتأريخية في مناطق گرمیان (دراسة تاريخية معاصرة)

جمعة علي محمد هواس

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 41-51

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-3

پوخته‌

تعد الحرب العراقية-الإيرانية (1980-1988) واحدة من أكثر الحروب دموية وتأثيرًا في تاريخ المنطقة. أذ لم تقتصر ... زیاتر بخوێنەوە تعد الحرب العراقية-الإيرانية (1980-1988) واحدة من أكثر الحروب دموية وتأثيرًا في تاريخ المنطقة. أذ لم تقتصر آثار هذه الحرب على الخسائر البشرية والاقتصادية فقط ، بل امتدت لتشمل أيضًا تدمير للمناطق الثقافية والآثارية في العراق . وفيما يتعلق في المناطق الأثرية الكردية في (كردستان الجنوبية) وفي مناطق گەرمیان خصوصاً ، فقد تأثرت بشكل واضح خلال سنوات الحرب . حيث تكمن أهمية هذه المناطق إلى كونها تحتوي على المواقع ألاثرية والتاريخية الهامة التى تعود تاريخها إلى فترات قديمة منها ترجع إلى عصور ماقبل الميلاد وبعضها تعود إلى الحقبة الساسانية والإسلامية القديمة. حيث تعرضت العديد من المواقع الأثرية إلى قصف جوي خلال الحرب ، سواء من القوات العراقية أو الإيرانية ، مما أدى إلى تدمير جزئي أو كلي لبعض المواقع ، وكذلك أثر هذا القصف على المواقع التاريخية والثقافية بشكل عام . ومع اشتداد واستمرار النزاع العسكري في تلك المناطق ، أدى إلى تدمير أو إهمال تلك المواقع التي كانت محمية تاريخيًا ،وكذلك كانت أثار الحرب واضحة في قلة الاهتمام بتلك المواقع الاثرية ، فقد انخفضت الميزانيات المخصصة للعناية بالتراث الثقافي، وتوقف الكثير من المشاريع المتعلقة بالحفاظ عليها . ومع غياب الرقابة والحماية ، كانت بعض المواقع الأثرية تتعرض للسرقة والنهب بحثًا عن غنائم أو للاستفادة من تلك الآثار الثمينة مما أدى إلى أن تكون أثار الحرب واضحة على المواقع الاثرية في مناطق گەرمیان . من هنا جاء اختيار الموضوع بعنوان ( أثر وتداعيات الحرب العراقية – الايرانية على المواقع الاثرية والتأريخية في مناطق گرمیان (دراسة تاريخية معاصرة))

ڕۆڵی پەندی پێشینان لە پاراستنی کەلتووری کوردیدا

ڕزگار عبداللە احمد؛ کاروان سلیم قیطران

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 52-68

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-4

پوخته‌

ئەدەبی زارەکی وەکو بەشێک لە کەلتووری گەلی کورد، یەکێکە لەو بابەتە گرنگانەی ڕۆڵێکی کاریگەری هەیە لە ... زیاتر بخوێنەوە ئەدەبی زارەکی وەکو بەشێک لە کەلتووری گەلی کورد، یەکێکە لەو بابەتە گرنگانەی ڕۆڵێکی کاریگەری هەیە لە پاراستنی ناسنامەی نەتەوەی کورد، کە دەتوانرێت وەکو سیمایەکی تایبەت و جیاکەرەوەی فەرهەنگی نەتەوەیی لێی بڕوانرێت، چونکە ئەدەبیاتی زارەکی هەر کۆمەڵگە و نەتەوەیەک وەکو پێکهاتەیەکی سەرەکی کەلتووری ئەو نەتەوە سەیردەکرێت و سیمایەکی تایبەت بەخۆی هەیە و دەکرێت وەکو بەشێک لە تایبەتمەندییە جیاکەرەوەکانی کەلتووری ئەو نەتەوە تەماشابکرێت. لەم ڕوانگەیەشەوە دەتوانرێت بوترێت یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی پەندی پێشینان پاراستنی بەشێک لە کەلتووری نەتەوەی کوردە، چونکە لێوڕێژە لە کۆمەڵێک بابەتی کەلتووری و دابونەریتی پەیوەست بە کۆمەڵگەی کوردی، کە لە باب و باپیرانەوە بۆمان ماوەتەوە. ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانی(ڕۆڵی پەندی پێشینان لە پاراستنی کەلتووری کوردیدا) هەوڵدەدات کۆمەڵێک بابەتی کەلتووری وەکو داب و نەریت و لایەنی مەعریفی لە پەندی پێشینانی کوردیدا بخاتە بەرباس، هەروەها ئەوەش ڕوونبکاتەوە، کە بۆچی وێڕای ئەوەی ئەم بابەتە کەلتووریانە مێژوویەکی دێرینیان هەیە، بەڵام ئێستاش دەشێت وەکو بەشێکی زیندووی ئەدەب ئەژمار بکرێت.ئەم توێژینەوەیە پێڕەوی لە ڕێبازی (وەسفی- شیکاری) دەکات. بایەخی توێژینەوەکە لەوەدایە، ئەوە دەسەلمێنێت، کە تا ئێستاش پەندی پێشینان پارێزەری چەندین داب و نەریت و بابەتی کەلتووریی کوردییە، ئەوەش پشتڕاست دەکرێتەوە، کە کۆمەڵگەی کوردیش وەکو هەموو کۆمەڵگەکانی تر بێبەش نییە لە کۆمەڵێک بابەتی کەلتووری، کە دەشێت ئەمەش وەکو بەشێک لە ناسنامەی کۆمەڵگەی کوردی لێی بڕوانرێت.یەکێک لەو ئەنجامە گرنگانەی ئەم توێژینەوەیە پێی گەیشتووە ئەوەیە، کە بەشێک لە بابەتە کەلتورییەکانی وەک داب و نەریت و لایەنی مەعریفی گەلی کورد، لە چوارچێوەی پەندی پێشیناندا گوزارشتیان لێکراوە و پارێزراون

هەڵسەنگاندنی مەترسییە مرۆیی و ژینگەییەکان بۆ سەر شوێنەوارە مێژووییەکان لە قەزای پشدەر

سه‌لام محمود ناصر؛ محمد وتمان محمد

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 69-85

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-5

پوخته‌

شوێنه‌واره‌ مێژوویه‌كان سه‌رچاوه‌یه‌كی كه‌لتوری گرنگ و به‌نرخن، ئاشنامان ده‌كه‌ن به‌ شارستانیه‌تی ... زیاتر بخوێنەوە شوێنه‌واره‌ مێژوویه‌كان سه‌رچاوه‌یه‌كی كه‌لتوری گرنگ و به‌نرخن، ئاشنامان ده‌كه‌ن به‌ شارستانیه‌تی ڕابڕدوومان. له‌هه‌مانكاتدا وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی ئابوری گرنگ سه‌یرده‌كرێن، به‌و پێیه‌ی ده‌توانرێت له‌ بواری چالاكی گه‌شتوگوزار وه‌به‌ربهێنرێن ببن به‌سه‌رچاوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی كۆكردنه‌وه‌ی داهات بۆ ئابووری وڵات. قه‌زای پشده‌ر له‌ باكوری خۆرهه‌ڵاتی پارێزگای سلێمانی له‌ هه‌رێمی كوردستانی عێراق، كه‌ ناوچه‌ی توێژینه‌وه‌كه‌یه‌، چه‌ندین شوێنه‌واری گرنگی مێژووی له‌ خۆده‌گرێت. به‌ڵام به‌هۆی چه‌ندین ئاڵانگاری مرۆیی و ژینگه‌یی ڕۆژ به‌ڕۆژ مه‌ترسی له‌ ناوچوونیان زیاتر ده‌بێت. گرنگترین مه‌ترسیه‌ مرۆییه‌كان بریتین له‌ فراوانبوونی شارەکان، دەستدرێژی کشتوکاڵی، پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و هەڵکەندنی نایاسایی و دزینی شوێنه‌واره‌كان، کە هەموو ئەمانە بەشدارن لە تێکچوونی شوێنە مێژووییەکان. سەرەڕای ئەوەش، مەترسییە ژینگەییەکانی وەک گۆڕانی کەشوهەوا، ڕاماڵینی خاک و داته‌پینی زه‌وی زیاتر ئەم شوێنەوارانە دەخاتە مەترسییەوە.ئامانجی سه‌ره‌كی توێژینه‌وه‌كه‌ بریتیه‌ له‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌م مه‌ترسیانه‌‌ و ده‌ستنیشانكردنی هۆكاره‌ سه‌ره‌كیه‌كان و ڕاده‌ی تێكچوونی شوێنه‌واره‌كان، به‌به‌كارهێنانی دیدێكی جوگرافی و پێشنیاركردنی ستراتیژی به‌رده‌وام بۆ پاراستنی میراته‌ مێژوویه‌كان و په‌ره‌پێدانی به‌رده‌وامی گه‌شتوگوزار، ئه‌مه‌ش به‌ یه‌كخستن و به‌كارهێنانی زانستی هه‌ستكردن له‌ دووره‌وه‌ و سیستمی زانیاریه‌ جوگرافیه‌كان و ڕووپێوی مه‌یدانی دێته‌ دی.توێژینەوەکە سیاسەتەکانی پاراستنی ئێستا شیكردۆته‌وه‌ و تیشکی خستۆته‌ سەر کەلێنه‌ پراکتیکەکانی بەڕێوەبردنی شوێنه‌واره‌كان. هه‌روه‌ها ڕێبازێکی گشتگیری پێشنیاركردووه‌ کە چوارچێوەی یاسایی بەهێزتر، بەشداریکردنی کۆمەڵگا، و بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای پێشکەوتووی وەک هەستکردن لە دوورەوە و بەڵگەنامەی دیجیتاڵی تێکەڵ كردووه‌. جگە لەوەش، تێکەڵکردنی پاراستنی میراته‌ مێژوویه‌كان لەگەڵ گەشەپێدانی گەشتیاری بەردەوام دەتوانێت هاندانێکی ئابووری بۆ پاراستن دابین بکات.ئەنجامه‌كانی توێژینەوەكه‌ تێڕوانینێکی بەنرخ پێشکەش ده‌كه‌ن بۆ پاراستنی شوێنەوارە مێژووییەکانی پشدەر. هه‌روه‌ها به‌شدارده‌بن لە گفتوگۆ جیهانییەکان سەبارەت بە هاوسەنگکردنی پاراستنی میراتی کولتووری لەگەڵ گەشەپێدانی بەردەوامی گه‌شتوگوزاری ناوچەیی.

نوانــــــــدنی کـــــــارتۆگـــــــــرافی بۆ توانستەکانی گەشتوگوزاری ڕۆشنبیريی لە ئیدارەی گەرمیان

ارام حسن محمد؛ شه‌ماڵ علی مارف؛ كامران محمد توفیق

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 86-106

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-6

پوخته‌

گه‌شتوگوزاری ڕۆشنبیريی (كلتوريی) له‌سه‌رده‌می ئێستادا هه‌وادارێكی زۆری په‌یداكردووه‌ و خۆی ده‌بینێته‌وه‌ ... زیاتر بخوێنەوە گه‌شتوگوزاری ڕۆشنبیريی (كلتوريی) له‌سه‌رده‌می ئێستادا هه‌وادارێكی زۆری په‌یداكردووه‌ و خۆی ده‌بینێته‌وه‌ له‌ تێكه‌ڵبوونی گه‌شتیار له‌گه‌ڵ كلتور و شارستانیه‌ت و شێوازی ژیانی دانیشتوانی وڵاتێك یان ناوچه‌یه‌ك، به‌هۆی ده‌وڵه‌مه‌نديی ئیداره‌ی گه‌رمیان به‌ توانسته‌كانی پراكتیزه‌كردنی ئه‌م جۆره‌ی گه‌شتوگوزار ئامانجی توێژینه‌وه‌ شیكردنه‌وه‌ و خستنه‌ڕووی پێكهێنه‌ره‌كانی گه‌شتوگوزاری ڕۆشنبیرییه‌ له‌ ناوچه‌كه‌دا له‌ ڕێگه‌ی شیكردنه‌وه‌ی شوێنی و ئامرازی نه‌خشه‌یی نوێوه‌ ئه‌نجامدراوه‌، توێژینه‌وه‌كه‌ له‌ سێ باسی سه‌ره‌كی پێكهاتووه‌، به‌ چوارچێوه‌ی تیۆریی ده‌ست پێده‌كات، دواتر شیكردنه‌وه‌یه‌كی جوگرافییانه‌ بۆ توانسته‌كانی گه‌شتوگوزاری ڕۆشنبیریی له‌ ناوچه‌كه‌دا ده‌كات، كه‌ پێگه‌ مێژویی و شوێنه‌واریی وشارستانییه‌كان و مۆزه‌خانه‌ و ڤیستڤاڵ و چالاكییه‌ رۆشنبیرییه‌كان و كاری ده‌ستی و میوزیك و هونه‌ر و جل و به‌رگی ڕه‌سه‌ن و خواردن و خواردنه‌وه‌ تایبه‌ته‌كانی ناوچه‌كه ‌ له‌خۆده‌گرێت، ته‌وه‌ری سێیه‌م تایبه‌ته‌ به‌ نواندنی كارتۆگرافیی بۆ دابه‌شبوونی شوێنه‌ مێژوویی و شوێنه‌وارییه‌كان و خزمه‌تگوزارییه‌ گه‌شتیارییه‌كان و ڕێگاكانی گه‌یشتن پێیان له‌ڕێگه‌ی ژماره‌یه‌ك نه‌خشه‌ی جۆراوجۆره‌وه‌، له‌م توێژینه‌وه‌دا میتۆده‌كانی وه‌سفی و شیكاری به‌ ئامانجی گه‌یشتن به‌ ده‌ره‌نجامه‌ چاوه‌ڕوانكراوه‌كانی به‌كارهاتووه‌، له‌ شیكاری داتا و دروستكردنی نه‌خشه‌كاندا توێژینه‌وه‌كه‌ پشتی به‌ به‌رنامه‌كانی (GIS) و(RS) به‌ستووه‌، گریمانه‌ی توێژینه‌وه‌كه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌وڵه‌مه‌ندی ناوچه‌كه‌ به‌ توانسته‌كانی په‌ره‌پێدانی ئه‌م جۆره‌ی گه‌شتوگوزار دانراوه‌، له‌ كۆتاییدا توێژینه‌وه‌كه‌ ڕاسپارده‌ و پێشنیاره زانستییه‌ پێویسته‌‌كانی بۆ به‌ره‌وپێشبردنی ئه‌م كه‌رته‌ زیندووه‌ خستوه‌ته‌ڕوو، له‌لایه‌كی تره‌وه‌ یارمەتی پلاندانەران و لایەنە پەیوەندیدارەکان دەدات به‌شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ پێویستییه‌كانی په‌ره‌پێدانی به‌رده‌وامدا بگونجێت و به‌شداری بكات له‌ پاراستنی شوناسی كلتوری ناوچه‌كه‌دا..

مێژووی ڕووپێوی شوێنەواری لە هەرێمی كوردستان

عبدالله بكر عثمان

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 107-124

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-7

پوخته‌

ڕووپێوی شوێنه‌واری پرۆسه‌یه‌كی زانستی مه‌یدانییه‌ له‌لایه‌ن پسپۆرانی بواری شۆێنه‌وارناسی ئه‌نجام ... زیاتر بخوێنەوە ڕووپێوی شوێنه‌واری پرۆسه‌یه‌كی زانستی مه‌یدانییه‌ له‌لایه‌ن پسپۆرانی بواری شۆێنه‌وارناسی ئه‌نجام ده‌درێت، مه‌به‌ست له‌م پرۆسه‌یه‌ گه‌ڕان و دۆزینه‌وه‌ی شوێنه‌وارو تۆماركردنی زانیاری له‌سه‌ر پێگه‌ شوێنه‌وارییه‌كان ‌و ‏دیاركردنیان له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی شوێنه‌وارییە. توێژینەوەكە باس لە مێژووی رووپێوی شوێنەواری لە هەرێمی كوردستان دەكات هەر لەو كاتەی كە گەریدە و شوێنەوارناسەكان دەركەوتوون توێژینەوەكە تاوتوێ ئەم مێژووی سەرهەڵدان و كارە زانستیە دەكات. رووپێوی شوێنەواری وەك هەڵكۆڵینی شوێنەواری بەردەوام بووە بەڵكو رووپێوی مێژووەكەی كۆنترە چونكە رووپێوی واتا گەران و دۆزینەوەی شوێنەوار. گەریدەكان سەرەتا ئارەزوومەندانە گەرانیان بە نازانستیانە بەدوای شوێنەواردا ئەنجامداوە. وە لە سەدەی نۆزدەهەمەوە شوێنەوارناسان ئەم پرۆسەییەیان بە زانستی كردووە. هەرێمی كوردستان یەكێكبووە لەو ناوچانەی كە چێگای بایەغی و سەرنجی گەریدە و شوێنەوارناسانی بیانی بووە وە هەر كاری ئەمانە بووەتە هۆی دۆزینەوە و بەدیارخستنی شارستانیەتە كۆنەكانی ناوچەكەمان. توێژینەوەكە كرۆكی مێژووی دێرنی رووپێوی شوێنەواری و رووپێوی نوێی شوێنەواری تاوتوێ دەكات و بە دڕشتی دەچێتە ناو قووڵی بابەتەكەوە. رووپێوی شوێنەواری كۆن و نوێی هەر سێ پارێزگاكە بەداتا تاوتوێ دەكات و دەرئەنجامەكانشی لە سەر مێژووی شوێنەوار و شارستانیەتی ناوچەكە دەردەخات.

ڕۆڵی سەرای سلێمانی و کفری لە بووژانەوەی کەرتی گەشتیاریدا

عەلی هیجران محەمەد غەریب؛ عثمان توفیق فتاح

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 125-137

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-8

پوخته‌

شارەکانی سلێمانی و کفری دوو لە شارە گرنگەکانی باشوری کوردستانن، ڕۆڵی گرنگیان گێڕاوە لە مێژووی ناوچەکەدا. ... زیاتر بخوێنەوە

گەشەپێدانی گەشتوگوزاری تاریك لە قەزای چەمچەماڵ مۆنۆمێنتی ئەنفال بە نموونە

هۆشمەند ئەحمەد عەزیز؛ کاظم احمد صدرالدین؛ صلاح الدین حسن علی

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 138-157

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-9

پوخته‌

ئامانج لە توێژینەوەكە خستنەڕووی پێگەكانی گەشتوگوزاری تاریكە لە ناوچەی توێژینەوەكه‌ و هاندان و گەشەپێدانی ... زیاتر بخوێنەوە ئامانج لە توێژینەوەكە خستنەڕووی پێگەكانی گەشتوگوزاری تاریكە لە ناوچەی توێژینەوەكه‌ و هاندان و گەشەپێدانی مۆنۆمێنتی ئەنفالە وەك پێگەیەكی گرنگی گەشتوگوزاری تاریك لە قەزای چەمچەماڵ. گرنگی توێژینەوەكەش لەوەدایە بۆ گەشەپێدانی سیماكانی گەشتوگوزاری تاریك سوود لە مۆدێلی (SOWT) و تەكنەلۆژیای (GIS) وەرگیراوە. هەروەها میتۆدەكانی (وەسفی و شیكاری) لە توێژینەوەكەدا بەكارهاتووە. هەرچی پلانی تویژینەكەشە لە سێ بەش و چەند باسێك پێكهاتووە بەم شێوەیە: بەشی یەکەم: باسی یەکەم: چەمک و زاراوەکانی توێژینەوە: باسی دووەم: ناساندنی ناوچەی توێژینەوە. بەشی دووەم: باسی یەکەم: ئەنفال و قۆناغەکانی ئەنفال. باسی دووەم: دابەشبوونی جوگرافی گەشتوگوزاری تاریك لە ناوچەی توێژینەوە. بەشی سێیەم: باسی یەکەم: مۆنۆمێنتی ئەنفال. باسی دووەم: گەشەپێدانی مۆنۆمێنتی ئەنفال بە مۆدێلی (SOWT). هەروەها توێژینەوەكە بەم دەرەنجامانە گەیشتووە: ناوچەكە خاوەن كۆمەڵێك پێگەی گەشتوگوزاری تاریكە لە مۆنۆمێنت و گۆڕستان و دیواربەند. هەرچی پێگەكانی گەشتوگوزاری تاریكە لە ناوچەی توێژینەوە ژمارەیان (10) پێگەیە و بەشێوەیەكی یەكسان بەسەر ناوچەكەدا دابەش نەبووە. هەرچەندە مۆنۆمێنتی ئەنفال دەكەوێتە (سەنتەری قەزای چەمچەماڵ) هەریەك لە ناحیەكانی (ئاغجەلەر) خاوەن (سێ) پێگە و قادركەرەم (چوار) پێگە و ناحیەی سەنگاو (2) پێگەیە. بەمەش هەریەك لە ناحیەكانی (شۆڕش و تەكیەیی جەباری و تەكیەی كاكەمەند)، هیچ پێگەیەكی گەشتوگوزاری تێدا دروستنەكراوە. توێژینەوەكە پێشنیاری ئەوەش دەكات: گرنگیدان بە كۆنفرانس و كۆنگرە و دیداری زانستی لەسەر ئەنفال و جینۆساید لە ناو مۆنۆمێنی ئەنفال. هەروەها گرتنەبەری ڕێگە و شێوازی سەردەمیانە بۆ ناساندنی تاوانی جینۆسایدی ئەنفال و مۆنۆمێنتی ئەنفال لە قەزای چەمچەماڵ لە ڕێگەی سینەما و توێژینەوەی زانستی و پیشانگا و هتد. و تۆماركردنی مۆنۆمێنتی ئەنفال و پێگەكانی گەشتوگوزاری تاریكی قەزاكە لەلایەن دەستەی گەشتوگوزاری هەرێم، لە ڕێبەر و ئەتڵەسەكانی گەشتیاریدا.

شیكردنەوەیەكی جوگرافی بۆ پەیوەندی شوێنیی نێوان بنەما سروشتییەكان و شوێنەوارە مێژووییەكانی ئیدارەی گەرمیان (لێکۆڵینەوەیەک لە جوگرافیای گەشتوگوزار)

هێمن نصرالدین محمد امین؛ جەزا تۆفیق تاڵب؛ ئاكۆ حمید مەلا قادر؛ هیوار انور محمد

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 158-174

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-10

پوخته‌

ئەم توێژینەوەیە لەبواری جوگرافیای گەشتوگوزاردا کراوە، و تێیدا پەیوەندی شوێنی نێوان بەشێك لە بنەما ... زیاتر بخوێنەوە ئەم توێژینەوەیە لەبواری جوگرافیای گەشتوگوزاردا کراوە، و تێیدا پەیوەندی شوێنی نێوان بەشێك لە بنەما سروشتییەكان و شوێنەوارە مێژوویەكان لە ئیدارەی گەرمیاندا خراوەتەڕوو. ئیدارەی گەرمیان دەكەوێتە باشوری ڕۆژهەڵاتی هەرێمی كوردستان، لە ناوچەی نیمچە شاخاوی، لەباكوریەوە لەگەڵ پارێزگای سلێمانی و لە باكوری ڕۆژهەڵاتەوە لەگەڵ پارێزگای هەڵەبجە و لەباكوری ڕۆژئاواوە لەگەڵ پارێزگای كەركوك و لەڕۆژئاواشەوە لەگەڵ پارێزگای سەڵاحەدیندا هاوسنورە، هەروەها لەباشور و باشوری ڕۆژئاواشەوە لەگەڵ پارێزگای دیالەدا هاوسنورە، لەڕۆژهەڵاتیشەوە بە درێژایی (122,5 كم) سنوری نێودەوڵەتی لە پارێزگای كرماشانی وڵاتی ئێرانی جیادەكاتەوە. ئامانج لەم توێژینەوەیە خستنەڕووی پەیوەندی شوێنییە لەنێوان هەندێك لە بنەما سروشتییەكان و شوێنەوارە مێژووییەكانی ئیدارەی گەرمیانە بۆ چالاكیی گەشتوگوزاری، لەگەڵ چۆنێتی وەبەرهێنان و پەرەپێدانیان، لەپێناو ڕاكێشانی ژمارەیەكی زیاتر لە گەشتیاران بۆ ناوچەكە، بەتایبەت گەشتیارانی ناوەڕاست و باشوری عێراق. لەبەر ڕۆشنایی ئامانجەكەی توێژینەوەكە گەیشت بە كۆمەڵێك ئەنجام، گرنگترینیان ئەوەیە كە شوێنی جوگرافی ئیدارەی گەرمیان بایەخێكی گەشتوگوزاریی گرنگی هەیە، لەگەڵ دەرامەتی ئاوی سەر زەوی پەیوەندییەكی بەهێزیان لەگەڵ شوێنەوارە مێژووییەكانی ناوچەكەدا هەیە، بەڵام بەرزی و نزمی ڕووی زەوی پەیوەندییەكی مامناوەندی هەیە لەگەڵ شوێنەوارە مێژووییەكانی ناوچەكەدا.

ڕۆڵی فەیسبووك لە بازاڕسازیی گەشتیاریی ناوخۆییدا– توێژینەوەیەكی مەیدانییە

یادگار عەلی محەمەد

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 175-188

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-11

پوخته‌

بواری گەشتیاریی بووەتە لایەنێكی گرنگی ژیاری مرۆڤایەتیی و هەژموونی خۆی بەسەر بەشێكی زۆر لە ئاستەئابووریی، ... زیاتر بخوێنەوە بواری گەشتیاریی بووەتە لایەنێكی گرنگی ژیاری مرۆڤایەتیی و هەژموونی خۆی بەسەر بەشێكی زۆر لە ئاستەئابووریی، كۆمەڵایەتیی و ڕۆشنبیرییەكانی كۆمەڵگەكان سەپاندووە. بەتایبەت لە سەردەمی دەركەوتنی تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان. ئەم توێژینەوەیە دەگەڕێت بە دوای ئەو ڕۆڵەی تۆڕی كۆمەڵایەتیی فەیسبووك دەتوانێت لە بازاڕسازیی گەشتیاریی لە هەرێمی كوردستان بیگێڕێت، بۆئەوەش ڕووانگە و بۆچوونی پسپۆرانی ڕاگەیاندنی لە زانكۆ و پەیمانگە حكومی و تایبەتەكان و ناوەندە پەروەردەییەكان و دامەزراوە جۆربەجۆرەكانی هەرێمی كوردستان وەرگرتووە.توێژینەوەكە لە جۆری وەسفییە و ڕێبازی ڕووپێوكاریی تیابەكاردەهێنرێت بۆ وەرگرتنی بۆچوونی (84) پسپۆری ڕاگەیاندنی لە ڕووی ڕەگەز، بڕوانامە و پلەی زانستیی و پسپۆری ورد بە نموونە وەرگرتووە. سنوری شوێنی توێژینەوەكە ئیدارەی گەرمیان دەگرێتەوە، لە ڕووی كاتییش؛ مانگی ئازاری (2025).توێژینەوەكە بە چەندین ئەنجامی زانستی گەیشتووە:1. بەكارهێنانی تۆڕی كۆمەڵایەتیی فەیسبووك لە بواری بازاڕسازیی گەشتیاریی گرنگییەكەی لە چەندین لایەنەوە دەردەكەوێت: (دەبێتەهۆی هاندان بۆ گەشت و سەیران)، (ئاشناكردنی گەشتیار بە تایبەتمەندی ناوچە گەشتیارییەكان) و دواتریش (باشكردنی وێنای ناوچەگەشتیارییەكان لای گەشتیاران).2. بازاڕسازیی گەشتیاریی سەركەوتووانە لە ڕێگەی تۆڕی كۆمەڵایەتیی فەیسبووك پێویستی بە فەراهەمكردنی چەند پێداویستییەك هەیە: (بەكارهێنانی ئامرازە بینراو و بیستراوەكان لە ماڵپەڕەكەدا - ڕادیۆ و تەلەڤزیۆنی ئەلیكترۆنیی)، (فەراهەمكردنی ماڵپەڕێكی ئەلیكترۆنیی تایبەت بە كۆمپانیا گەشتیارییەكان) و (بەكارهێنانی باشترین شێواز و ڕێگە بۆ گەیشتن بە ماڵپەڕەكە لە تۆڕی ئینتەرنێت).ئەنجامدانی بازاڕسازیی گەشتیاریی لە ڕێگەی تۆڕی كۆمەڵایەتیی فەیسبووك لە هەرێمی كوردستان ڕووبەڕووی چەندین لەمپەر بووەتەوە: (لاوازی مەعریفەی ئەلیكترۆنیی و تەكنەلۆجی لای گەشتیار)، (لاوازیی متمانەی گەشتیار بە مامەڵەی ئەلیكترۆنیی)، (لاوازی ژێرخانی تەكنەلۆجی لای كۆمپانیا گەشتیارییەكان) و (لاوازیی متمانە لەبارەی لاپەڕەی كۆمپانیاكان لە تۆڕی كۆمەڵایەتیی فەیسبووك).

بوژاندنەوەی شوێنە شوێنەواری و کەلەپوریەکان لە پێناو پەرەپێدانی گەشتیاری کەلتوری بەردەوام (ناوچەی گەرمیان بە نمونە)

ئاری خلیل كامل؛ مه‌به‌ست علی محمد امین؛ ژیار صدیق رمضان

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 189-209

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-12

پوخته‌

ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ تیشک دەخاتە سەر پەرەپێدانی شوێنە شوێنەواری و کەلەپوریەکان لە ناوچەی گەرمیان ... زیاتر بخوێنەوە ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ تیشک دەخاتە سەر پەرەپێدانی شوێنە شوێنەواری و کەلەپوریەکان لە ناوچەی گەرمیان و بەکارهێنانیان لە پێناو بوژاندنەوەی گەشتوگوزاری کەلتوریدا. گرنگترین شوێنە شوێنەواریە هەڵبژێردراوەکان کە بایەخی شوێنەواری وگەشتیاری گرنگیان لە ناوچەکەدا هەیە بریتین لە: (کۆشکی مەحمود پاشای جاف لە تازەدێ، داتاشراوەکانی سەربەردی دەربەندی بێلولە وشاخی خۆشک لە ناحیەی مەیدان، ئارامگەکانی سەید خەلیل لە کەلار، پەرستگای زەردەشتی لە دەربەندیخان) ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ هه‌وڵدانێكه‌ بۆ ده‌ستنیشانكردنی هۆكاره‌كانی گه‌شه‌سه‌ندنی گه‌شتیاری کەلتوری وخزمه‌تگوزارییه‌كان بۆ ڕاكیشانی سه‌ردانكه‌ر یان گه‌شتیاری زیاتر بۆ ناوچه‌ی گه‌رمیان و به‌رزكردنه‌وه‌ی داهاتی ناوخۆیی به‌ پشت به‌ستن به‌ داتاكانی چۆنایه‌تی وچه‌ندایه‌تی له‌ داهاتی شوێنه‌واری و دیدگاكانی گه‌شتیاران. هه‌روه‌ها به‌رز نرخاندنی ڕۆڵی كۆمه‌ڵگای ناوخۆیی له‌م كه‌رته‌دا زیاتر تیشك ده‌خرێته‌ سه‌ری. هه‌وڵده‌ده‌ین له‌م توێژینه‌وه‌یه‌دا، بگه‌ین به‌ ده‌رئه‌نجامی گرنگی و ڕۆڵی پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری, له‌وانه‌ش گواستنه‌وه‌ ومانه‌وه‌، هه‌روه‌ها باشتركردنی کوالێتی خزمەتگوزارییه‌ گه‌شتیارییه‌كان لە بەگەشتیاریکردنی ناوچەی گەرمیاندا، کە هۆکاری گرنگن لە ڕاكیشانی گه‌شتیاران وبه‌رزكردنه‌وه‌ی ئه‌زموونی گه‌شتیاری، له‌هه‌مان كاتدا کاریگەری لەسەر بەرزکردنەوەی داهاتی دانیشتووان دەبێت. گرنگی ئه‌م ده‌رئه‌نجامانه‌ له‌ پێشنیارکردنی دیدگای ڕووندایه‌ بۆ لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كان به‌ ئامانجی پەرەپێدان لە پلاندانانی گه‌شتیاری و دروستكردنی ستراتیژی كاریگه‌ر لە گەشتیاری شوێنه‌واری له‌ ناوچه‌كه‌دا، كه‌ به‌شداره‌ له‌ هه‌مه‌چه‌شنكردنی سه‌رچاوه‌كانی داهات وبه‌رزكردنه‌وه‌ی خۆشگوزه‌رانی ئابووری. كاریگه‌رییه‌كانی ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ له‌ چوارچێوەی گەشتیاری کەلتوری تێده‌په‌ڕێت وده‌توانێت پەیامدار بێت بۆ سیاسه‌ته‌كانی تری گه‌شه‌پێدانی به‌رده‌وام له‌ هه‌رێمی كوردستان, ئه‌مه‌ش ڕە‌نگدانه‌وه‌ی لە تێكه‌ڵكردنی هۆكاره‌ كەلتوری و مێژوویه‌كان له‌ پڕۆسه‌كانی گه‌شه‌ پێدان ده‌بێت.

ڕۆڵی پێگە ئاینییەکان و شوێنەوارەکانی هەورامان لە پەرەپێدانی کەرتی گەشتیاریدا

دیلمان محمد صابر؛ دیلمان محمد صابر

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 210-230

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-13

پوخته‌

ناوچەی هەورامان کە تایبەتمەندییەکی جوگرافی خۆی هەیە و شێوەیەکی سێگۆشەیییە کەوتۆتە باکوری خۆرهەڵاتی ... زیاتر بخوێنەوە ناوچەی هەورامان کە تایبەتمەندییەکی جوگرافی خۆی هەیە و شێوەیەکی سێگۆشەیییە کەوتۆتە باکوری خۆرهەڵاتی هەرێمی کوردستان و باشوری خۆرهەڵاتی وڵاتی ئێرانەوە، خاوەنی مێژوو کەلتور تایبەت بەخۆیەتی و سەرەتاکانی ژیان و شارستاییەت لەم ناوچەیەدا دەگەڕێتەوە بۆ چاخە دێرینەکان و بەدرێژایی مێژوو ژیان لەم ناوچەدا بەردەوام بووە. بەڵگەش بۆ ئەمە هەبوونی چەندین پاشماوەی شوێنەوارییە، کە ئەم شوێنەوارانە لەڕووی مێژووییەوە بۆ سەردەمە جیاوازەکان دەگەڕێتەوە بەتایبەتی سەردەمی چاخی بەردینی نوێ سەردەمەکانی دواتر، کە خۆی دەبینێتەوە لە ئەشکەوت، کۆشک، خەزێنەی تاشرا، ڕێگەو بان، قەڵا، شورا، پاشماوەی خانوو، دیوار، منارەی مزگەوت و مەزار ...هتد، ئەم شوێنەوارانە گرنگی و ئاوەدانی و تێکەڵی ئاینی و پێکەوەیی ناوچەکە دەردەخات لە ڕابردودا و سەلمێنەری گونجاوی ڕەگەزە سروشتی و مرۆییەکان و شێوازی ژیانکردنی دانیشتووانی هەورامان دەخاتە ڕوو هەروەک بە سەروەتێکی نیشتیمانی دادەنرێت و ناسنامەیی نەتەوەییە. گرنگی پێدان و پاراستنیان ڕۆڵێکی بەرچاو دەبینێت لە ناوچەکەدا لە ڕووی کەرتی گەشتوگوزارییەوە بەوپێیەی ساڵانە ژمارەیەکی زۆر گەشتیار ڕوو دەکەنە ناوچەی هەورامان، دەکرێت لە ڕووی پەرەپێدان و ڕاکێشانی گەشتیاریی ئاینی و ڕۆشنبرییەوە سودێکی زیاتر بە کەرتی گەشتیاری ناوچەی هەورامان بگەیەنێت و هۆکارێک بێت، بۆ سەرنج ڕاکێشانی ئەو گەشتیارانەی ساڵانە ڕوو دەکەنە ناوچەکە. ئەم توێژینەوە تیشک دەخاتە سەر ئەوشوێنەوارانەی کەوتوونەتە ناوچەی هەورامان و ڕۆڵیان لە برەودان بە کەرتی گەشتیاری لە هەوراماندا.

ڕۆڵی فاكتەرە سروشتییەكان لە دابەشبوونی جوگرافی و شوێنجێی شوێنەوارەكان لە ئیدارەی گەرمیان

شیروان احمد مجید؛ ئەحمەد تەها عەلی؛ عثمان عدالرحمان علی؛ ارام حسن محمد

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 231-248

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-14

پوخته‌

ئەم توێژینەوەیە هەڵسەنگاندنی كاریگەریی فاكتەرە سروشتییەكان لەسەر دابەشبوونی شوێنجێی 167 شوێنەواری ... زیاتر بخوێنەوە ئەم توێژینەوەیە هەڵسەنگاندنی كاریگەریی فاكتەرە سروشتییەكان لەسەر دابەشبوونی شوێنجێی 167 شوێنەواری مێژوویی لە ئیدارەی گەرمیان دەكات. بە ڕێگای وەسفی-شیكاری و بە تەكنیكی سیستمی زانیارییە جوگرافییەكان. سنووری توێژینەوەكە قەزاكانی كەلار، كفری و ناحیەكانی مەیدان و قۆرەتووی لە قەزای خانەقین گرتووەتەوە، بە ڕووبەری گشتی 6005.5 كم². توێژینەوەكە هەوڵی داوە وەڵامی ئەو پرسیارە بدۆزێتەوە كە كام فاكتەری سروشتی ڕۆڵی سەرەكی لە دیاریكردنی شوێنی شوێنەوارەكاندا هەیە و شێوازی دابەشبوونیان چۆنە.ئەنجامەكان دەریخست كە 81.5% شوێنەوارەكان لە نزیكی سەرچاوە ئاوییەكان هەڵكەوتوون كە كاریگەرترین فاكتەرە، بەڵام 74.8% یان لە هەرێمی چڕی كەم و چڕی زۆر كەمی سەرچاوە ئاوییەكاندان دوور لە مەترسی لافاو. هەروەها 80.3% شوێنەوارەكان لە بەرزی كەم و مامناوەندی نێوان 127-468م هەڵكەوتوون و 75.4% یان لە هەرێمی دەشتاییەكانن. زۆربەی شوێنەوارەكان بە ئاراستەی لێژی باكوور و خۆرهەڵات هەڵكەوتوون وەكو گونجاندن لەگەڵ دۆخی هاوینەی گەرمیان و زۆربەیان 86.8% لە ناوچەی تەخت و كەم لێژەكانن. 84.5% لە خاكی بەپیتی گونجاو بۆ كشتوكاڵ هەڵكەوتوون و 53.9% یان لە ناوچەی زەوییە كشتوكاڵییەكاندان. بەگوێرەی پلەی گەرمی 73.1% شوێنەوارەكان شوێنجێیان لە ناوچەی پلەی گەرمی مامناوەندە 21.9-23.6س، ئەم دۆزینەوانە گرنگیی تێگەیشتن لە پەیوەندیی نێوان مرۆڤ و ژینگەی سروشتی لە مێژووی شارستانیەتی ناوچەكەدا دەردەخەن.

معرفی و طبقه بندی مجموعه اشیاء شیشه ای دوره اشکانی موزه کرمانشاه در ایران و موزه گرمیان در اقلیم کردستان

رضا مهرآفرین؛ سید رسول موسوی حاجی؛ روناک رستمی

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 249-262

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-15

پوخته‌

ساختن ظرف‌های شیشه ای به شکل کاربردی و تزئینی از دوره گذشته تا به امروز معمول بوده است. درایران از اوایل ... زیاتر بخوێنەوە ساختن ظرف‌های شیشه ای به شکل کاربردی و تزئینی از دوره گذشته تا به امروز معمول بوده است. درایران از اوایل دوره عیلام تا کنون اشیاء شیشه‌ای از کاوش‌های علمی و غیر علمی به دست آمده است. اما نسبت به سایر داده‌های باستانی کمتر به تحقیق و پژوهش بروی آنها پرداخته شده است. با توجه به اینکه در موزه کرمانشاه و موزه گرمیان مجموعه اشیاء شیشه‌ای مربوط به دوره اشکانی وجود دارد. که تاکنون بصورت مشترک بروی آنها تحقیق و پژوهشی صورت نگرفته است. در این پژوهش با روش توصیفی تاریخی که بر مبنای مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای است. به طبقه بندی و گونه‎‌شناسی و مطالعه تکنیک ساخت، فرم و تزئینات آنها پرداخته می‌شود. این نمونه‌ها را می‌توان در سه گروه تنگها،کاسه ها و بطری‌ها طبقه بندی کرد. این ظرف شیشه‌ای قابل مقایسه با ظروف موزه‌های داخل و خارج از ایران که از محوطه‌هایی مانند گیلان، تل ماحوز، تل ابواسخیر در بین‌النهرین به دست آمده، می باشد. و نتایج تحقیق نشان می‌دهد احتمالاً در این دوره تجارت بین ایران-بین النهرین و مناطق شرق مدیترانه انجام ‌شده است. علاوه بر این شیشه‌های دوره اشکانی دارای ویژگی‌ها، فرم‌ها و تکنیک‌های تزئینی خاصی است. که با توجه به مشابهت‌های موجود که می‌توان دریافت هنر شیشه‌گری این دوره بسیار متاثر از هنر شیشه گری هلنی می‌باشد. معرفی این نمونه‌ها می‌تواند در شناخت هنر شیشه گری دوره اشکانی بسیار موثر و مفید باشد.

العناية بالآثار القديمة من منظور إسلامي

كاروان عبدالرحمن علي البالاني؛ بختيار نجم الدين شمس الدين؛ كاظم علي توفيق

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 263-278

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-16

پوخته‌

تعد الآثار القديمة جزءًا من التراث الإنساني، وتحمل قيمة تاريخية وثقافية؛ تعكس هوية الأمم. ويهدف البحث ... زیاتر بخوێنەوە تعد الآثار القديمة جزءًا من التراث الإنساني، وتحمل قيمة تاريخية وثقافية؛ تعكس هوية الأمم. ويهدف البحث إلى بيان موقف الشريعة الإسلامية من العناية بالآثار ما قبل الإسلام، وأهميتها في حفظ التاريخ الإسلامي والإنساني، مع تأصيل المسائل والمقاصد المتعلقة بالحفاظ عليها. وعلى الرغم من الأهمية التاريخية للآثار، إلا أنّ هناك جدلًا حول مشروعيتها في الإسلام، بين من يرى ضرورة الحفاظ عليها، ومن يعتبرها مخالفة للتوحيد. لذلك يهدف البحث إلى معالجة هذا الإشكال من خلال دراسة النصوص الشرعية والمقاصد الإسلامية. وهنالك أسباب أدت إلى اختيار هذا البحث، منها: إبراز رؤية الإسلام المتوازنة في العناية بالآثار، بعيدًا عن الغلو أو التفريط. ويعتمد البحث على المنهج الاستقرائي والتحليلي، حيث يتم جمع الأدلة من القرآن الكريم والسنة النبوية الشريفة وأقوال العلماء، ثم تحليلها لبيان الموقف الشرعي من العناية بالآثار. وينقسم البحث إلى مبحثين، فالمبحث الأول: التأصيل الشرعي للعناية بالآثار في الإسلام، المطلب الأول: مفهوم الآثار وأهميتها في الإسلام، المطلب الثاني: الأدلة الشرعية على العناية بالآثار، المطلب الثالث: ضوابط العناية بالآثار في الشريعة الإسلامية. والمبحث الثاني: التطبيقات التاريخية والمعاصرة للعناية بالآثار في الإسلام، المطلب الأول: العناية بالآثار في التاريخ الإسلامي، المطلب الثاني: الجهود المعاصرة للعناية بالآثار في الدول الإسلامية. والمطلب الثالث والأخير: الحلول والمقترحات لتعزيز العناية بالآثار وفق الشريعة الإسلامية.وفي الخاتمة بيان أبرز النتائج التي وصل إليها البحث.

توانستەکانی بەبازاڕکردنی (گەشتوگوزاری شوێنەواریی و مێژوویی و کەلەپووریی) لە ئیدارەی گەرمیان

غریب علی سلیم؛ شیروان عمر رشید

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 279-303

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-17

پوخته‌

ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانی توانستەکانی بەبازاڕکردنی (گەشتوگوزاری شوێنەواریی و مێژوویی و کەلەپووریی) ... زیاتر بخوێنەوە ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانی توانستەکانی بەبازاڕکردنی (گەشتوگوزاری شوێنەواریی و مێژوویی و کەلەپووریی) لە ئیدارەی گەرمیان ئامانج لێی دەرخستنی توانستە گەشتوگوزارییە شوێنەواری و میژووی و کەلەپورییەکان و چۆنیەتی بەبازاڕکردن لە ناوچەکە، كە یەكێكە لە بنەما گرنگەكانی بەبازاڕکردنی گەشتوگوزار دەتوانرێت بە درێژایی ساڵ سوودی لێوەربگیرێت، كێشەی تویژینەوەكە خۆی لە وەدا دەبینێتەوە لەگەڵ بوونی ئەم توانستانە نەتوانراوە سوودی لێوەربگیرێت و ببێتە هۆكارێك بۆ ڕاكێشانی گەشتیاران و بوژاندنەوەی ئابووری ئیدارەی گەرمیان، لەبەر كەمی خزمەتگوزاری و دواكەوتووی ژێرخانی و سەرخانی ئابووری شوێنەواری گەشتیاریی. بۆ گەیشتن بە ئامانجی توێژینەوەكە هەردوو میتۆدی (وەسفی و ئوسوڵی)مان بەكارهێناوە، لە كۆتاییدا توێژینەوەكە گەشتووە بە كۆمەڵێك دەر ئەنجام لەوانە ئیدارەی گەرمیان چەندین پاشماوەی شوێنەواری مێژوویی و کلتوری و ئاسەواریی کۆن لەخۆدەگرێت کە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئاشوری و فارسی کاشی و ئەکەدی و سۆمەری و گۆتی، تایبەتمەندن بە دیمەنە سەرسوڕهێنەرەکان کە گەشتیارانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ لای خۆیان ڕادەکێشن و بۆیە پێشنیار دەكەین كە گرنگی بە گەشتوگوزار بەگشتی و گەشتوگوزاری شوێنەواریی و مێژوویی کەلەپوریی بەتایبەتی بدرێت، چونکە ناوچەکە دەوڵەمەندە بە چەندین شوێنی شوێنەواری دەتوانرێت لە ڕێگەیەوە چالاکی گەشتیاریی بەبازاڕکردنی بۆ بکرێت و لەرووی ئابورییەوە سوودیی زۆر دەبێت بۆ دانیشتوانی ئیدارەی گەرمیان.

ڕێبازە ستراتیژییەکان بۆ بەکارهینانەوە و دووبارە داڕشتنەوەی بینا کەلەپوورییەکان (بە پاراستنی هاوسەنگی لە نێوان کۆن و نوێ)

محمد حەمەغەریب محمد

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 304-320

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-18

پوخته‌

دووبارە داڕشتنەوە و بەکارهێنانەوەی بینا کەلەپوورەییەکان بووەتە ستراتیژییەتێکی گرنگ لە پاراستنی بەردەوامی ... زیاتر بخوێنەوە دووبارە داڕشتنەوە و بەکارهێنانەوەی بینا کەلەپوورەییەکان بووەتە ستراتیژییەتێکی گرنگ لە پاراستنی بەردەوامی بینا نەریتییەکان، کە ئامانج لێی بریتییە لە ڕاگرتنی هاوسەنگی لەنێوان بە مۆدێرنیزەکردنی بیناکان لە پێناو دابینکردنی پێداویستییە سەردەمییەکان بە پارێزگاریکردن و ڕێزگرتن لە بەها مێژوویی و کەلەپوورییەکان. ئەم توێژینەوەیە لێکۆڵینەوە لە ڕێبازە ستراتیژییەکان دەکات بۆ دووبارە بەکارهێنانەوە و دیزاینکردنەوەی بینا کەلەپوورییەکان، دڵنیابوون لە مانەوە و بەردەوام بوونیان لە کاتێکدا پارێزگاری لە گرنگییە مێژوویی و کەلەپوورییەکانی دەکات. بە تێکەڵکردنی ڕێبازە جیاوازەکانی پاراستن، دووبارە بەکارهێنانەوە و خۆگونجاندن نەک تەنها کاریگەرییە ژینگەییەکان کەم دەکاتەوە بە کەمکردنەوەی پاشماوەکانی بیناسازی و پاراستنی سەرچاوەکان، بەڵکو کۆمەڵگەکانیش زیندوو دەکاتەوە بە پێدانی ژیانێکی نوێ بۆ پێکهاتە مێژووییەکان. لەسەر بنەمای هەستکردن بە گرنگی شوێنەوار و کەلەپوور وەک ناسنامەیەکی نەتەوەیی، بە تایبەتی خانووە کەلەپوورییەکان، توێژینەوەکە تیشک دەخاتە سەر ستراتیژییەتی دووبارە بەکارهێنانەوە و گونجاندن وەک ڕێبازێک بۆ بەردەوامبوون لە بەکارهێنانی خانووە کەلەپوورییەکان و جەخت دەکاتەوە لەسەر شیکردنەوەی کاریگەری پاراستنی خانووە کەلەپووریەکان و ئاماژەدان بە پێوەرەکانی بەکارهێنانەوە و دووبارە داڕشتنەوەی سەرکەوتوانەی بینا کەلەپوورییەکان.

بیناسازى گۆڕەکانى گوندى سەید خەلیل توێژینەوەیەکى مەیدانیە, نموونەى هەڵبژێراو

مهدى جلال مصطفى بەرزنجى؛ جەزا شۆڕش حمەشریف

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 321-341

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-19

پوخته‌

گوندى سەید خەلیل یەکێکە لە ناوچە شوێنەوارییە گرنگەکانی سەر بە قەزاى کەلار، دەکەوێتە ... زیاتر بخوێنەوە گوندى سەید خەلیل یەکێکە لە ناوچە شوێنەوارییە گرنگەکانی سەر بە قەزاى کەلار، دەکەوێتە دوورى (٧کم ) لە باکوورى قەزاکە. ئەم گوندە نزیکەى ٢٤ گۆڕی گومەزداری تێدایە، کە شێوازى بیناسازیەکانیان جیاوازە. هەندێکیان شێوازى بیناسازی چوارگۆشەییە و هەندێکتریان شێوەیان بازنەییە سەقفەکەى بەگومەزى قوچەکی داپۆشراوە، جۆرى سێیەمیان سەردا نەپۆشراوە. بەشى ناوەوە و دەرەوەی گومەزەکان بە تاق و کەوان و بە نەخشى ئەندازەیى ڕازێنراونەتەوە. ئەم یەکە بیناسازیانە تایبەتن بە گۆڕى بەگزادە وسەرۆکى هۆزى جاف و پیاوچاکانى سەید و شێخى ناوچەکە، و مێژووى دروستکردنیان بە بۆچوونى ئێمە دەگەڕێتەوە بۆ کۆتایى سەدەى هەژدە و سەرەتاى سەدەى نۆدە. ئەم توێژینەوەیە هەستاوە بە دەرخستنى شێوازى نەخشەسازی جۆرى گۆمەز و یەکە بیناسازیەکانى دیارىکردووە و جۆرى ئەو کەرەستانەى بەکارهاتوو لە بیناکردنیان. بە گرنگ زانرا کە لەم توێژینەوەیەدا چەند نموونەیەکى جیاوازی بیناسازى گومەزەکان بخرێتە ڕوو، ئەمەش بۆ ناساندنی شێوازى جۆرى بیناسازیەکە کە تایبەتە بەناوچەکى گەرمیان و جۆرى گۆڕەکان کە نووسینى لە سەر هەلکۆڵدراوە وە تەرزى گۆڕەکانى ناوچەى گەرمیان و گوندى سەید خەلیل جیاوازە لە ڕووى شێوازى هەڵبەستن و دروستکردنى لە چاو ناوچەکانى ترى کوردستان، وهەروەها هەندێک لەم گومەزانە نەخشى مرۆ{ و گیانەوەر لە سەر دیوارەکانى نەخشێنراوە .

مەزار و شوێنەوارە پیرۆزەکانی کاکەیی باشووری کوردستان بە نمونە

محمد طالب شريف

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 342-358

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-20

پوخته‌

مەزار و شوێنەوارە پیرۆزەکانی کاکەیی لە باشووری کوردستان مێژوویەکی دێرینی هەیە ئەو شوێنەواران کە تا ... زیاتر بخوێنەوە مەزار و شوێنەوارە پیرۆزەکانی کاکەیی لە باشووری کوردستان مێژوویەکی دێرینی هەیە ئەو شوێنەواران کە تا ڕادەیەک خاوەندارێتیان بەناڕونی ماوەتەوە ،بەڵام تا ئێستا هێچ توێژەرەیک هەوڵی ساغکردنەوەی ئەو شوێنەوارانەی نەداوە ئێستا بەشێکی لە لێواری لەناوچووندان هەندێکی تریان ، لە لایەن گروپەو مەزهەبەکانی ترەوە بە بی هیج بەڵگەیەکی سەڵمێنەر خاوەنداریتی دەکەن، شوێنەواری و مەزارگەکانی کاکەییی لە کەلتوری ئاینی یارسانەکان جێگایەکی پیرۆزییان هەیە. ئامانج لەم توێژینەوەیە پێداچوونەوەیەکی مێژووییە لە سەردەمی دروستبوونی ئەو مەزارگەو شوێنەوارە پیرۆزانەی کاکەییەکان. بؤ ئەمەمەبەستە توێژینەوەکە لە سێ بەش پێکهاتوە لە بەشی یەکەمدا باس لە بنەماڵە سەرەتاییەکانی کاکەییەکان کراوە کە لەباشوری کوردستان ڕۆڵیان هەبوو، لە بڵاوکردنەوەی ئاینی یارسانیدا بەتایبەت بنەماڵەی شا ئیبراهیم لەگەڵ ئەوەشدا باسی پلەبەندی کۆمەڵگەی کاکەییەکان خراوەتەڕوو. لە بەشی دووەمدا باس لەشوێنەواری مەزارگە پیرۆزەکانی کاکەییە دەکەین لە باشووری کوردستان لە رووی مێژووی و جوگرافییەوە وەک مەزارگەی باوەمحمود لە خانەقین، باوە گەزی لە مەندەلی، باوەشاسوار لە کفری ،باوەنوور لە ناحیەی باوە نوور چەندین مەزارگەی تری لە ناوچەکانی هەورامان و شارەزوور و پیرەمەگروون و کەرکوک.لە بەشی سێیەمدا هۆکارەکانى گەشەنەکردنى گەشتیارى ئاینى بۆ سەر مەزارگەو شوینەوارە پیرۆزەکانى یارسان . لەم توێژینەوەیەدا بەسود وەرگرتن لەسەرچاوە سەرەتایەکانی ئاینی یارسانی و کتێبی پیرۆزی(سەرئەنجام)ی کاکەییەکان شیکاری مێژوویی بۆ سەلماندن و ساغکردنەوەی ئەو شوێنەوار و مەزارگانەی کاکەییەکان ئەنجامدەدرێت .

الحماية الجنائية للآثار والتراث في اقليم كوردستان-العراق

أكو برهان عبدالكريم؛ ئالان عارف عبدالله؛ مه‌به‌ست علی محمد امین

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 359-376

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-21

پوخته‌

تُمثل آثار وتراث إقليم كردستان العراق الثروة الوطنية والإرث الثقافي والهوية للشعب الكردي. ولأن التراث ... زیاتر بخوێنەوە تُمثل آثار وتراث إقليم كردستان العراق الثروة الوطنية والإرث الثقافي والهوية للشعب الكردي. ولأن التراث الثقافي، المادي والمعنوي، يُشكل جوهرة وطنية ثمينة، ويُجسد الذاكرة الجماعية للمجتمع، ويعكس تاريخه وقيمه وهويته الوطنية ومعتقداته، فإنه يجب حمايته ونقله من جيل إلى جيل. وقد أصبحت العوامل البشرية، كالنهب غير المشروع والتدمير وتشويه المواقع الآثرية ، تُشكل تحديًا كبيرًا أمام الحفاظ على الآثار والتراث، وإحياء الأماكن والمناطق ذات القيمة التاريخية والأثرية. يُركز هذا البحث على الإطار القانوني الجنائي لحماية المواقع الآثرية والتراثية في إقليم كردستان/العراق، مُحللًا القوانين والعقوبات المعمول بها التي تُعيق التنفيذ العملي، وبالتالي، يسعى إلى تحديد وتفسير الفجوات بين الحماية القانونية وقدرات الإنفاذ. في السابق، لم يكن لدى إقليم كردستان/العراق قانونٌ خاصٌّ بحماية المواقع الآثرية. ، وكانت المحاكم تعتمد على قانون العقوبات العراقي المُعدَّل رقم ١١١ لسنة ١٩٦٩ لحماية المواقع الآثرية. أما قانون إدارة وحماية الآثار والتراث في إقليم كردستان-العراق رقم ٥ لسنة ٢٠٢١، فرغم احتوائه على عقوباتٍ جنائيةٍ مناسبةٍ لجرائم النهب والاتجار والتشويه وتدمير الآثار والمواقع الآثرية. ، إلا أن تطبيقه قد تعطل بسبب محدودية القدرات المؤسسية وضعف التنسيق بين الجهات المعنية. يتألف هيكل البحث من قسمين: الأول مُخصَّص لشرح أهمية الآثار والثقافة، والثاني يُناقش الأحكام القانونية المُطبَّقة على الحماية الجنائية للآثار والتراث.

Adding Garmian Region Villages to Google Maps: A Path to Cultural Preservation and Sustainable Tourism

ئاكام عزیز

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 377-388

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-22

پوخته‌

In the digital age, geographic representation plays a crucial role in cultural preservation and socio-economic inclusion. This study addresses the underrepresentation of villages in ... زیاتر بخوێنەوە

The Heritage Horizons Project: Empowering Economic and Touristic Advancements Through Historical and Cultural Landscape Enhancement

لۆكا كۆلیڤیا

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 388-403

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-23

پوخته‌

This article presents “Heritage Horizons”, an interdisciplinary collaboration project aimed at promoting sustainable development in the Garmian area, in the Iraqi Kurdistan ... زیاتر بخوێنەوە

Mapping and Assessment of Intangible Cultural Heritage and Its Effect on Tourism in Sulaimani Province Using GIS-MCDA

محمد ویتمان؛ سه‌لام محمود ناصر

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 403-421

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-24

پوخته‌

This study provides a comprehensive spatial assessment of intangible cultural heritage (ICH), across the 12 districts of Sulaimani Province in the Kurdistan Region of Iraq. Utilizing ... زیاتر بخوێنەوە

Bridging the present to the past: developing a virtual archaeological park of the Garmian region

جولیا جوبێرگیا

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 422-439

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-25

پوخته‌

The Garmian region represents a territory of extraordinary historical and archaeological significance. As a millennia-old crossroads between Mesopotamia, the Iranian plateau, and the ... زیاتر بخوێنەوە

New technologies in the enhancement of an archaeological site: Virtual Archaeology experiences at the Punic site of Sarcapos (S. Maria di Villaputzu, Sardinia)

Melania Marano؛ Daniele Frisoni؛ Raimondo Secci

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 440-461

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-26

پوخته‌

The site of Sarcapos is located in the hamlet of S. Maria di Villaputzu, at the mouth of Flumendosa river, along the south-eastern coast of Sardinia. Since 2019, it has been systematically ... زیاتر بخوێنەوە

Cultural Guide: A Strategy for Cultural Heritage Preservation and Sustainable Development

نەغمە مەحزونزادە

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 462-466

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-27

پوخته‌

This paper presents a university-led initiative to formulate a comprehensive cultural guide that brings together archaeological, historical, and cultural anthropology research ... زیاتر بخوێنەوە This paper presents a university-led initiative to formulate a comprehensive cultural guide that brings together archaeological, historical, and cultural anthropology research to document and promote cultural heritage. This guide serves as a multifaceted resource designed for various stakeholders. The initiative seeks to protect cultural heritage while functioning as an educational resource, facilitating cultural heritage planning, and promoting economic empowerment through sustainable cultural framework and interdisciplinarycollaboration. A multidisciplinary working group consists of local and international specialists who develop research methodology and implementation strategies to accomplish these objectives. The guide applies digital heritage tools, GIS mapping, anthropological studies, and archival research to systematically document cultural assets. Primary archaeological activities include the cataloguing museum artefacts, the promotion research on artefacts, conducting excavations, and the generation of an archaeological map—each serving as vital measures to preserve history while improving accessibility for public and researchers. Restoration projects enhance the structural preservation of heritage monuments, strengthening local identity and fostering sustainable cultural development.The cultural guide elevates heritage as a cultural and economic asset by establishing collaborations with national and international organisations to promote cross-border cultural exchange. Nonetheless, the cultural guide encounters obstacles like securing sustainable funding and the desire to adapt to political and economic variances. To alleviate these concerns, the guide is executed in small-scale phases, ensuring sustained viability and flexibility. This model enhances the discourse on heritage conservation, cultural policy, and sustainable development, providing a consistent framework for the integration of academic research with cultural management and public participation.

Preserving a Sacred Landscape: Communicating and Promoting Yezidi Tangible and Intangible Heritage

غیاث ڕامۆ

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 467-479

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-28

پوخته‌

The Yezidis are a Kurdish religious community with ritual traditions and a social structure that can be traced back to ancient times. Most Yezidis live in Iraq, particularly in the ... زیاتر بخوێنەوە

The new discovery of the Khoshik rock relief and endangered rock reliefs on the eastern banks of the Sirwan River

دڵشاد مارف

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 480-489

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-29

پوخته‌

Local and foreign enemy kings carved rock reliefs on the rock faces of the mountain passes in many places in the Zagros ranges. The mountain ranges east of the Sirwan River also have ... زیاتر بخوێنەوە

Digitizing Cultural Heritage Through Low-Cost Photogrammetry: A Scalable Framework for Erbil City, KRI

توانا ئەبوبکر مامەند؛ نەرمین عەلی محمد ئەمین

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 490-511

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-30

پوخته‌

The cultural heritage of Erbil City, recognized as a treasure trove of historical significance, is under escalating threat due to various interrelated factors, including ongoing conflict, ... زیاتر بخوێنەوە The cultural heritage of Erbil City, recognized as a treasure trove of historical significance, is under escalating threat due to various interrelated factors, including ongoing conflict, pervasive environmental degradation, and a range of illicit activities that compromise its integrity. While urgent documentation and preservation efforts are imperative for safeguarding this invaluable heritage, conventional techniques often remain prohibitively expensive and largely inaccessible for many regions, particularly those affected by conflict and economic instability. This study represents a pioneering initiative that employs affordable photogrammetry as a scalable, cost-efficient solution aimed at protecting archaeological sites and artifacts in the Kurdistan Region of Iraq (KRI). Concentrating specifically on Erbil's heritage buildings, the Salahaddin University-Erbil Archaeology Museum (SAM), and the Erbil Museum (HM), we illustrate how readily available smartphone cameras, when paired with Agisoft Metashape software, can effectively generate precise three-dimensional models using the structure-from-motion (SfM) photogrammetry technique. Our results unequivocally demonstrate the capability to create highly accurate reconstructions, achieving levels of precision that are comparable to professional-grade equipment, with the reconstruction of artifacts realized to within a few millimeters and architectural structures to within a centimeter or two. Beyond the critical aspect of technical validation, this approach significantly democratizes access to heritage preservation, thereby empowering local communities, researchers, and educators with the necessary tools for digital archiving, education, and public engagement. By bridging the often-remarkable gap between affordability and precision, this research provides a replicable framework for global heritage sites that face similar challenges of preservation. Furthermore, it underscores the transformative potential of accessible technology in fostering community-led preservation efforts and ensuring the longevity of cultural memory in regions prone to crises and instability (Al-Saied et al., 2023, p. 00265).

Documenting Change: The Architectural Heritage of Mocha and Loheia (Yemen)

Serenella Mancini

خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025 ، ڕه‌زبه‌ر 2025، لاپه‌ڕه‌ 512-524

https://doi.org/10.24271/ARN.025-01-01-SC-31

پوخته‌

In the 1990s, a Mission of the Orientale University of Naples carried out some surveys along the Yemeni Red Sea coast. Among the others, the port cities of Mocha and Loheia, located ... زیاتر بخوێنەوە

خول 1 (2025)

خول و ژماره‌: خول 1، Special Issue: ISC-RHCG-2025، ڕه‌زبه‌ر 2025

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌

پوخته‌